|
Gaelg Jiu
|
|
|
T'ou er n'ghoaill tastey, gyn ourys, nagh row art 'sy Ghaelg 'syn choip s'jerree jeh Carn. Ta doilleeid bunneydagh ain 'syn chooish shoh. Myr ta shin screeu mychione red-erbee scanshoil t'er daghyrt er'n Ellan ta foaysagh da sleih beaghey ayns ny cheeraghyn elley, t'orrin dy yannoo ymmyd jeh chengey shione daue, nyn jengey-hene ny Baarle. Cha neeu eh screeu 'syn Ghaelg eh. Bee fys ec sleih er'n Ellan mychione yn chooish as foddee dy daghyr eh ny smoo ny mee er-dy-henney. Cha vod monney sleih ayns ny cheeraghyn elley toiggal Gaelg. Sheign dooin screeu mychione cooishyn cheu-mooie jeh'n ellan my ta shin screeu ayns Gaelg. Cha nel yn caa ec ram sleih dy gheddyn skeealyn foaysagh mannagh vel ad beaghey ayns ny cheeraghyn boayl ta ny cooishyn taggyrt. Ta dy-kinjagh smoo reamys dooin ayns Carn ny fodmayds lhienney. Myr shen my vees red erbee ec sleih elley bee foaysagh da ny Gaelgeyryn ta nyn screeudeyr g'eearree artyn voue.
|
|
|
Ta sleih fei-ny-cruinney ta shirrey er tooilley fys mychione Chengey-ny-Mayrey Ellan Vannin as ta screeudeyr ny banglane Manninagh er vriaght jeem dy insh skeeal giare mychione immeeaght ny Ghaelgey rish yn laa t'ayn jiu as er-lheh yn Cheshaght Ghailckagh.
|
|
|
Va'n Yn Cheshaght Ghailckagh currit er bun ayns 1899 tra va'n chengey goll sheese y lhergagh dy bieau. Ayns 1901 va 4,419 Manninee dooie daa-hengoil ayn ass earroo dy 'leih jeh 54,613 ny 8.1%. Ayns 1921 cha row agh 896 jeu foast er-mayrn. Hie Yn Cheshaght er nyn raad eer ayns eddin jeh ny earrooaghyn molleydagh shoh as ta shen soilshaghey magh yn slane-jeeanid oc. Cha row eh agh jeih bleeaney er-dy-henney tra scuirr ny earrooaghyn jeh ny loayrtee veih goll naardey. Ec y traa shen va mysh 60 loayrtee flaaoil as cha row agh un dooinney ayn va er loayrt Gailck veih'n chlean. Yn laa t'ayn jiu ta'n earroo bishaghey dy moal.
|
|
|
Car ooilley ny bleeantyn shoh va brastylyn goll y chummal as va schoillaryn (J.J.Kneen er-lheh) aaronsey, screeu as cur magh lioaryn. Tra haink rish grie recortyssyn jeianagh v'ad kiart ayns tra mie dy goaill sheese coraaghyn jeh ny feed Manninee dooie va foast er-mayrn. Va'n cooid smoo jeh ny loayrtee noa shinney aighoil er-yn-oyr dy row ad er'n ynsaghey voue ayns nyn dhieyn-hene.
|
|
|
Jeih bleeaney er-dy-henney cha row monney Ghailck ry-chlashtyn er ny straaidjyn Vannin. Hug paart dy olteynyn yn Cheshaght er bun yn treiltys dy chummal chaglymyn dagh vee ayns thie oast ennagh fei'n Ellan. Cha nel ad ymmyrchagh ny laghyn t'ayn jiu er-yn-oyr dy vel loayrtee ry-gheddyn dagh chiaghtyn boayl ennagh. Myrgeddin, ta'n Ghailck ry-akin ny s'menckey er ny straaidjyn as er troggalyn pobbylagh liorish jannooaghyn yn Cheshaght.
|
|
|
Ta aggyrtys er n'aase er coontey jeh'n sym noa ayns g'ynsaghey yn chengey son lioaryn as coonaghyn elley. Ta cur magh lioaryn noa as aa-cloue shenn lioaryn er jeet dy ve ayrn smoo jeh obbyr yn cheshaght. Ta feme ayn son lane argid ec yn Jeshaght dy reayll ooilley nyn lioaryn clouit as ta cooid smoo jeh berchys yn cheshaght kianglt ayns stoyr lioaryn. Cha row rieau thie-hene ec yn Cheshaght. Beagh eh mie my vees troggal oc, dy reayll lioaryn ayns sauchys, son recortyssyn, brastylyn as son gienseyn as cooishyn elley. Kuse dy vleeantyn er-dy-henney, hug Banglane Twoaie yn Cheshaght er bun Chengey Bio, argid y hagglym ry-hoi kionnaghey troggal myr kione-cherroo. Ta'n cooish cheet lhieu dy rea.
|
|
|
Ayns 1979 va'n Fockleyr Baarle-Ghailck Doolish y Karagher currit magh ec Shearwater Press lesh cooney voish yn Kiannooyrtys. Ghow yn obbyr niartal shoh feed vlein dy chooilleeney, as t'eh jannoo shickyr jannoo ymmyd jeh'n jengey ayns ny laghyn ry-heet. Mleeaney, son yn nah cheayrt, ta coorse joinagh G.C.E. ec Colaashtey ny Edjaghys Sodjey ayns brastyl arnane. Ta'n Boayrd Edjaghys cur kied son lessoonyn Ghailckagh er coorse ynsee yn bun-schoill boayl ta ayr as moir g'eearree eh as fo paart dy cordailyn elley.
|
|
|
Ayns Lioar ny Arraneyn Ashoonagh currit magh hoshiaght ayns 1896 dooyrt ad dy screeu schoillar scanshoil tammylt roish shen dy row Ghailck "ny chengey fo deyrey - cronk rioee snaue stiagh ayns dowanyn-lheead Jiassagh". Va skeeal screeuit tammylt beg er-dy-henney liorish fer jeh ny loayrtee shinney ayns nyn lhing-hene ta smoo lane-yerkallagh as t'eh soilshaghey magh dooin nyn gurrymyn. Va'n ennym urree "Cha niow yn Ghailck baase choud's ta shinyn foast bio".
|
|
|
Colin Jerry
|
|