CREDJUE - CREDJUE - CREDJUE - CREDJUE - CREDJUE - CREDJUE
|
|
Screeuyn currit magh ec Brian Mac Stoyll, 45 Kings Lane, Bebington, Cheshire, Sostyn. EARROO NANE, SOUREY 1965.
|
|
Scosylagh nagh bee y scr eeuyn shoh currit magh dy-reiltagh.
|
|
Agh aghterbee, neeym my chooid share dy chummal eh fo-raad.
|
|
She myn-skeealyn mychione cooishyn Manninagh, Gaelgagh, as myr shen vees ayns y screeuyn.
|
|
Veign bwooiagh dy chlashtyn woish lhaihderyn.
|
|
Y CAGGEY RADIO.
|
|
Quoi vees geddyn y barriaght sy chaggey radio? Radio Manninagh, ny Radio Caroline?
|
|
Son shickyrys, ta ram-sleih çheu-mooie jeh Ellan Vannin goaill sym (interest) sy chooish shoh.
|
|
Te baghtal ry-akin dy vel lught y radio traghtee ayns Sostyn goaill sym sy chooish. Cha nel mee smooinaghtyn dy vel radio traghtee olk er yn oyr dy re radio traghtee t’ayn.
|
|
Agh c’raad ta’n radio traghtee ta cur magh stoo feeu?
|
|
Ta paart jeh claareyn (programyn) Raidio Eireann currit magh ec lught traghtee — as she claareyn moal ta’n chooid smoo jeu.
|
|
Ta Radio Luxembourg as Radio Caroline — as Radio “Manninagh!” — mie dy-liooar my s’mian lhiat eaishtagh rish “pabyrwoalley-kiaullee”.
|
|
Agh ta sleih ayn ta laccal red ennagh ny stroshey na kiaull pop.
|
|
Lhisagh stashoon-radio Manninagh cur magh stoo Manninagh dy-liooar.
|
|
S’dree te, g’eaishtagh rish far-Americanaghys feiy yn laa as fud ny h-oie.
|
|
As red elley: nodmayd jerkal rish claareyn trome-chooishagh woish radio traghtee?
|
|
Dy-dooghyssagh, cha mian lesh lught traghtee erbee coayl dellal trooid cur ferg er sleih ta g’eaishtagh rish claare ta currit magh ec y lught traghtee shen.
|
|
Myr shen, ta beoyn (tendency) er y lught traghtee cur magh claareyn dyn bree.
|
|
(Cha nel ITV myr shoh — agh c’raad sy teihll ta stashoon radio traghtee ta abyl dy loayrt er-ard as dy-daaney?)
|
|
Ta mish smooinaghtyn dy lhisagh ny Manninee cur cooney da Radio Manninagh, ny-yeih shen as ooilliu.
|
|
She cowrey ta R.M. nagh nheign da Mannin croghey er Sostyn car y traa.
|
|
Agh ec y traa cheddin, lhisagh R.M. boirey foddey ny smoo mychione Manninaghys as ny sloo mychione traa-snaid.
|
|
As cha lhisagh-shin cur ooashley da Caroline: she doodee lhiam-lhiat t'ayn. Aghterbee, s’liklee dy bee ish currit fo tonnyn ny marrey ec leigh eddyr-ashoonagh.
|
|
RAAUE WOISH CAMBRIDGE.
|
|
Tammylt er dy-henney, va mee jeant magh dy lhaih screeuyn ayns “Emshyr Shiaghtynoil Ellan Vannin” veih Mnr. H. A. J. Martin jeh Cambridge.
|
|
Ta Mnr. Martin cur raaue niartal da ny Manninee dyn y hreigeil y Ghaelg dy-slane.
|
|
T’eh gra dy vel bioys yn ashoon croghey er bioys y çhengey, as t’eh soilshaghey magh yn obbyr ta jeant ec ny Comee d’aa-vioghey y Cornish.
|
|
“Mannagh vees y Ghaelg aa-vioghit, cha bee Manninee faagit er-mayrn”, t’eh screeu.
|
|
Ta mee ayns coardailys rish Mnr. Martin, ga nagh vel mee credjal dy Jean ny Manninee fioghey ersooyl dy-tappee fegooish y çhengey.
|
|
Ta red ennagh syn aer Manninagh ta cur er joarreeyn dy-liooar (eer Sostynee) y choontey ad-hene y ve breck-Vanninagh erreish dauesyn er ve baghey ayns Mannin rish tammylt.
|
|
Agh nagh niartal veagh ny Manninee hene dy beagh y Ghaelg foast oc: She y Ghaelg ren Gaelgaghey ny Lochlinnee, ny Albinee, as ny Sostynee ren çheet dys Mannin keeadyn dy vleeantyn er-dy-henney.
|
|
Agh rish keead keead dy lieh dy vleeantyn, ta’n stroo er ve roie sy raad elley: ta’n Baarl er ve Sostynaghey ny Manninee.
|
|
Ta mish braew shickyr dy beagh eh foaysagh da oaylee-sheshoil, (social ·scientists) y yannoo studeyrys er yn yn aght hie y Ghaelg fo, as dy yannoo studeyrys er ny ta Manninee y laa jiu coontey jeh’n Ghaelg.
|
|
Foddee dy vodmayd toiggal ny resoonyn ren nyn shennayryn jiooldey y çhengey.
|
|
Va’n chooid smoo jeh nyn shenn ayryn cur ooashley da ny Sostynee ooilley-niartal va trogga1 impiraght (empire) foddey-skeaylt. Honnick ad dy re y Baarl va’n çhengey jeh traghtey as speeideilys.
|
|
As sy nuyoo cheead jeig, c’red oddagh ashoon beg jannnoo agh cur arrym da mooaralys ny Sostynee?
|
|
Agh ny-yeih shen as ooilliu, row nyn shennayryn ro imlee?
|
|
Dug ad seose caggey follit y çhengey ro arryltagh? S’cosoylagh nagh vowmayd freggyrtyn rish ny feyshtyn shen.
|
|
Agh gyn ourys, haghyr red ennagh graney rish anmyn ny Manninee tra ren ad jiooldey y Ghaelg: caghlaa çhengey, as caghlaa eaddagh - cha nee y red cheddin t’ayn.
|
|
Cha ren Gaeil Vannin surranse genocide goll rish Gaeil hErin as Gaeil Albin.
|
|
Agh va ram jeant dy hallaghey y Ghaelg.
|
|
Haink sleih dy choontey ee dy ve y çhengey jeh tootyn as barbaree.
|
|
Cregeen as Kelly, tra screeu ad ny fockllioryn oc, ren ad goaill leshtal.
|
|
Screeu Cregeen:
|
|
“Those who reckon the extirpation of the Manks a necessary step towards that general extension of the English, which they deem essential to the interest of the Isle of Man, will condemn every effort which seems likely to retard its extinction”.
|
|
Agh ta cregeen gra lurg shen dy vel thousaneyn dy Vanninee nagh vod ynsaghey red erbee agh trooid Gaelg
|
|
“To cultivate a language and to improve a people are similar offices ... It has long been the policy of France to render her language universal, and she has acquired more influence by its becoming the court language of Europe that even by her arms in the field.
|
|
Had a similar policy been extended by this country (ta shen dy ghra, Sostyn), had books been printed in Gaelic, and Gaelic schools established in those parts of Ireland where Gaelic is the vulgar tongue, the people would hae acquired learning by using the English alphabet — they would have read English before they could read Irish; by reading Irish through an English medium they would have understood English before they had learnt Irish such a portion at least of English would beyond a doubt have enabled them by reading and conversation to have diminished, if not altogether to have removed, the deplorable ignorance, poverty and bigotry under which they have so long laboured”.
|
|
“Ignorance'” —ta shen dy ghra, cha row Baarl e ec ny Yernee.
|
|
Cha row ad toiggal dy row ny Sostynee laccal dy chur ard-veenid (civilisation) daue, ga dy row ard-vreenid Gaelgagh oc hannah.
|
|
“Poverty” – lurg keeadyn dy vleeantyn jeh jiarg-scryssey, caggey, as marroo, cha nhyrrys dy row ny Yernee boghtey boght.
|
|
“Bigotry” - ta shen dy ghra, cha jinnagh ny Yernee caghlaa y credjue oc.
|
|
Ayns y roie-raa shoh syn 'ocklioar echey, ta Kelly cur coontey gial jeh ny resoonyn va ny Sostynee as ny caarjyn oc prowal dy varroo y Ghaelg, y Ghaeilge, as y Ghaidhlig.
|
|
T’eh gra:
|
|
“And when there shall be one national language, then only will the union of the empire be completely established”.
|
|
Shoh red quaagh: ta’n Ghaelg lieh-vio foastagh - agh hooar yn impiraght baase tammylt er dy henney.
|
|
FAINEY NOA SYN ERIN.
|
|
Sy nErin, ta sheshaght noa, enmyssit “An Fáinne Nua” (“Yn Fainey Noa”) er ve currit er bun.
|
|
Sleih erbee as Yernish oc, nee ad ceau fainey dy hoilshaghey magh dy vel y çhengey oc.
|
|
Bee tree sorçhyn d’ainaghyn ayn: fainey airhey son sleih as Yernish flaaoil oc: fainey argid son sleih as Yernish dy-liooar oc: as, er-jerrey, fainey daahit dauesyn nagh vod loayrt y çhengey ro vie agh ta laccal dy yannoo ymmyd jee cho mennick as jantagh.
|
|
Cha nel reillyn ny sheshaght noa cho neu-loobagh as ny reillyn ec shenn heshaght ny Fainey.
|
|
Adsyn sy çhenn heshaght, beign daue loayrt Yernish ny-lomarcan rish peiagh elley va ceau y Fainey.
|
|
Sy çheshaght noa shoh, adsyn ta ceau fainaghyn, nee ad loayrt Yernish ec traa erbee t’ad abyl, ny chammah as t’ad abyl.
|
|
Ta Micheal Mac Liammoir as Eamonn de Valera ny-mast-oc shen ta er jeet dy ve nyn oltyn jeh’n çheshaght noa scanshoil shoh.
|
|
Raah dy row urree.
|
|
ERSOOYL LESH NY COLOINYN!
|
|
Shen ny ta reiltys Hostyn gra, rere “'Observer” Lunnin (11-oo Jerrey-Souree).
|
|
Ta foast kiare çheeraghyn jeig as feed fo reill ny Sostynee.
|
|
Ta jeih milliunyn dy ’leih baghey ayns ny çheeraghyn shoh, woish 3,500,000 ayns Hong Kong dys Ellan Pitcairn lesh 130 cummaltee.
|
|
Ta reiltys Hostyn loayrt rish ny çheeraghyn shoh mychione y sorçh dy reiltys vees oc sy traa ry heet.
|
|
Myr dooyrt yn “Observer”: “Solutions sometimes put forward range from full Commonwealth status to a sort of Isle of Man relationship”.
|
|
Nee oltooan ny moylley ta shen?
|
|
BRETNISH AS MAINSTER BREWER-SPINKS.
|
|
Va musthaa ayn er-dy-gerrid mychione Mnr. Brewer-Spinks gra nagh tow kied ec deiney va gobbyr sy thie-jannoo echey Bretnish y loayrt.
|
|
Dooyrt eh dy row eh mie dy-liooar dy ghoaill arrane ayns Bretnish,·agh cha nel y çhengey cooie da reddyn tecnoil. Oddins gra nagh vel jeshaghteyryn (engineers) toiggal Baarl tecnoil ro vie - agh shen cooish vooar.
|
|
Cha nel mee credjal dy re shoh ta’n fa nagh row Mnr. Brewer-Spinks graihagh er çhengey dooghyssagh ny çheerey sy thie-jannoo echey ayns Blaenau Ffestiniog.
|
|
Gyn ourys, v’eh prowal dy chur Bretnish fo-chosh er y fa dy row eh smooinaghtyn dy row e gheiney loayrt my-e-chione dyn-yss dassyn.
|
|
As t’eh sheiltyn y ve cho magganagh cha jinnagh eh cur yindys orryms dy beagh ny deiney-obbree loayrt my-e-chione, noadyr.
|
|
S’mie lhjam dy loayr Scrudeyr State ny Thallooin Bretnagh keeal rish Mnr. Brewer-Spinks, as nish fod Bretnish goll er loayrt dy-seyr sy çheer eck hene.
|
|
. “Cha nel yindys orrym,” dooyrt my ven; “ta Brewer-Spinks cheet woish Wolverhampton — s’goan ta ard-veenid sy voayl shen
|
|
GAELG GOLL ER LOAYRT ER MERSEYSIDE?
|
|
Myr ta fys ec paart dy Ghaelgee, ta mish loayrt Gaelg ny-lomarcan (tra te jantagh) rish my phaitçhyn — Kerree, ta bunnys kiare bleeaney dy h-eash, as Sean, ta mysh blein dy lieh dy h-eash. Ta Kerree toiggal Gaelg chammah as Baarl, agh (atreih·) cha jean ee loayrt ee.
|
|
Cha nel Sean abyl dy loayrt agh y Ghaelg echey hene foastagh.
|
|
Shoh eh y doilleeid smoo: my ta shin laccal dy ghreesaghey bioys sy Ghaelg reesht, sheign da paitçhliyn loayrt ee dy dooghyssagh rish paitçhyn elley. Shen y fa nagh jean Kerree loayrt Gaelg - cha nel ee fakin paitçhey erbee elley ta loayrt ee.
|
|
Foddee dy jean ee loayrt Gaelg tra vees e braar abyl dy loayrt.
|
|
Ta’n doilleeid cheddin ec ny Bretnee as ny Yernee. Ny Bretnee er Merseyside, ta paart jeu er reaghey sheshaght-cloie son paitçhyn fod meeiteil dy chloie as dy loayrt Bretnish ry-cheilley.
|
|
As ta ny Yernee er chur “Na Teaghlaigh Ghaelacha” (“Ny Çhiolleeyn Gaelgagh” — '”Ny Lughtyn-Thie Gaelgagh” er bun.
|
|
Shoh sheshaght da sleih ta troggal ny paitçhyn oc trooid Yernish agh ta baghey ayns balley Baarlagh goll rish Divlyn.
|
|
Ta’n çheshaght reaghey ram reddyn goll rish turryssyn dys y zoo1 as turryssyn-traen, as myr shen.
|
|
Cha nel shin abyl dy yannoo y lheid ayns Mannin (foast).
|
|
Agh va mee jeant magh dy lhaih mychione ny “shooylyn Gaelgagh”.
|
|
Shoh yn aght kiart dy ynsaghey çhengey.
|
|
MYNSKEEAL.
|
|
Loayrt mychione Mnr Brewer-Spinks as eisht yn inneen aym: y laa elley, dooyrt mee red ennagh neu-chenjal (ayns Gaelg) mychione naboo.
|
|
Va Kerree g’eaishtagh. rhym, as y laa er-giyn dooyrt ee rish mac y naboo:
|
|
“My daddy says your mummy’s a joushag!”
|
|
Beign dooys gra rish y guilley beg nagh row joushag ny red feer olk. Foddee ve dy row Brewer-Spinks kiart.
|
|
CAGGEY NY SCOILLYN.
|
|
Ta’n musthaa mychione ny scoillyn ym-lhiatteeagh foast goll er ayns Sostyn.
|
|
Fod Ellan Vannin goaill moyrn ass ny scoillyn-ym-lhiatteeagh (comprehensive schools).
|
|
Va ny scoillyn shoh currit er bun ayns 1946 - as bunnys feed vlein ny s’anmagh, ta sleih ayns Sostyn foast loayrt mychione “Stroie ny scoillyn gramadagh”, “cha jinnagh ny scoillyn ym-lhiatteeagh goll chammah as ny scoillyn gramadagh”, as myr shen foast. Agh ta ny scoillyn ym-lhiatteeagh er n-obbraghey feer vie ayns Mannin, Mon (Anglesey), Lunnin, as buill elley.
|
|
Ta mish smooinaght dy lhisagh lught-reill Vannin cur nyn baitçhyn huggey scoillyn Manninagh as cha nee huggey scoillyn “public” Sostynagh.
|
|
Cha nel ynsaght ayns snobys (snobbery) feer ymmydoil sy theihll firrinagh.
|
|
Lhisagh Manninee ve moyrnagh ass ny scoillyn oc.
|
|
KIARKYL GAELGAGH MERSEYSIDE.
|
|
Ta Kiarkyl Gaelgagh er ve currit er bun ayns Merseyside.
|
|
Bare dou gra “Ciorcal Gaelach”', er y fa nagh vel agh Yernish goll er clashtyn choud’s shoh.
|
|
By vie lhiam clashtyn woish peiagh erbee ta laccal dy loayrt Gaelg as ta baghey er Merseyside.
|
|
As dy-dooghyssagh, Manninee ta ayns Lerphoyll er turrys as ta laccal dy loayrt Gaelg, ta failt ry-gheddyn ayns my hie's.
|
|
She ROCK FERRY 2329 ta m’earroo goohane.
|
|
SCOILL-SOUREE GAELGAGH?
|
|
Ren mee lhaih boayl ennagh dy vel sleih treishteil cur scoill-souree Gaelgagh er bun.
|
|
Shoh eie feer vie, dy-jarroo.
|
|
Eer dy-jinnagh y scoill tannaghtyn agh jerrey-shiaghtin, yinnagh eh foays mooar da’n çhengey.
|
|
Quoi y sleih by vie lhieu scoill myr shoh y reaghey?
|
|
Nod y lheid ve reaghit son y tourey shoh heet? (ta shen dy ghra, 1966).
|
|