Cadjiney ny Chengaghyn
|
|
|
It is advisable to attempt the standardisation of any language with sensitivity and understanding. This is particularly true for the Celtic languages.
|
Shimmey arganys va currit fo raad ec chengaghyn as, dy jarroo, va caggey ny ghaa ayn kyndagh roo neesht. Eer cheusthie jeh un chengey ny lomarcan, ta arganeys dy liooar. Ayns Baarle, myr sampleyr, ga dy vel yn chengey er ve cadjinit (standardised) dy mooar, ta sleih ennagh bunnys aarloo sleih elley y varroo kyndagh rish cooishyn ennagh ayns Baarle. Ec y traa t'ayn, ta Sostnee resooney mysh Baarle Oikoil as ny fo-ghlaraghyn reeshtagh. Ga dy vel ny shenn fo ghlaraghyn Baarlagh moal dy liooar nish, ta foast jeelymyn faagit jeu. Myr sampleyr, ta niart sleih gra 'I were' ayns ynnyd 'I was' er y fa dy vel shen y red dooghyssagh daue, as ta 'I were' slane kiart sy fo-ghlare oc hene. Sy chooish shoh, ta drogh-ourys ec lught 'I were' dy vel reiltys Hostyn er chee marroo ad kyndagh rish y loght agglagh shoh.
|
|
Dy firrinagh, cha nel doilleeid erbee ec y chooid smoo dy 'leih er y fa dy vel ad daa-hengagh ec y chooid sloo. Tra t'ad marish yn feallagh oc hene, t'ad gra 'I were' as marish sleih 'ooasle' t'ad loayrt Baarle Oikoil. Er-lhiam nagh vel peiagh erbee gra nagh lhisagh paitchyn Hostyn gynsaghey Baarle Oikoil. Agh bee boirey mooar ayn my vees peiagh erbee ayns reiltys Hostyn gra nagh vod sleih loayrt yn fo-ghlare oc hene rish yn feallagh oc hene! Ansherbee, quoi vees freayll rick?
|
|
Ren ny Sostnee as ny Frangee cadjiney ny chengaghyn oc foddey er dy henney. Agh cha ren shoh taghyrt raad va chengaghyn goll er loayrt as yn sleih fo smaght sleih elley. Myr sampleyr, va Loghlynn fo smaght ny Danvargee sy cheead shoh chaie as va Loghlynnish cheet dy ve ny s'Danvargee gagh laa. Roish as lurg y traa hooar ny Loghlynnee nyn seyrsnys, v'ad streeu dy chur yn chengey oc hene er e hoshiaght. Agh cre'n ghlare? C'red va Loghlynnish Loghlynnagh? Va arganeys mooar eddyr ny Loghlynnee hene mychione shoh. Dy jarroo, ta'n arganeys foast goll er.
|
|
Er aght ennagh, ta'n boirey cheddin er ve jannoo er ny Celtiee ooilliu. Kyndagh rish ny Sostnee as ny Frangee cruinnaghey stiagh orroo, cha dod ny Bretnee, Yernee, Albinee as Britaanee croo chengaghyn va cadjinit dy 'dooghyssagh'. Ayns Nerin, myr sampleyr, roish my daink ny caggaghyn sy cheer dy ve cho agglagh, va sleih ynsit freayll arrey er chengey va goll er ymmydey son daanyn as cooishyn ynsit. Oddagh yn chengey shoh er jeet dy ve Yernish Oikoil, agh cha haghyr shen. Syn ynnyd jeh shen, va stoo mie screeut ayns fo-ghlaraghyn.
|
|
Gys yn laa t'ayn jiu, ta sleih lhiantyn rish yn fo-ghlare oc hene as gaccan mychione ny eabyn jeant ec Divlyn chengey chadjinit y chroo. Tra hooar paart jeh Nerin e seyrsnys, hug reiltys Divlyn y fo-ghlare veih'n jiass er e hoshiaght ayns ny scoillyn. Va lioaryn mie cheet ass yn ard shen (Keearee as Corkey), lioaryn goll rish 'Feed Blein Gaase' as 'Peig Sayers' as 'Yn Ellanagh'.
|
|
As va goo mie ec y fo-ghlare veih'n jiass roish my row ny lioaryn shen ayn. Agh lurg bleeantyn, ghow reiltys Divlyn toshiaght dy chur ny smoo geill da fo ghlare Chonnamarrey. Va ny earrooyn jeusyn as Yernish oc dy dooghyssagh er duittym ny smoo ayns y jiass na ayns Connamarrey na ayns Ullee (Doonagoal).
|
|
Ta loayrtee Ullee dy mennick gaccan nagh vel Divlyn cur geill da'n fo-ghlare oc. Lurg y Nah Chaggey Mooar, ren ny Yernee cadjiney yn chengey er aght va speeideilagh dy liooar. Va'n grammadys as yn aght-screeuee cadjinit as, son y chooid smoo, hooar ad rey rish ny lettyryn 'Gaelagh' (raad t'ou cur spottyn er corockleyn syn ynnyd jeh screeu 'h' nyn yei). Hug shoh yn olk er sleih dy liooar, agh va sleih elley slane ayns foayr jeh'n chaghlaa.
|
|
Ta fo-ghlare ny jees ayns Bretin neesht. Chammah as shen, ta baarney eddyr yn chengey loayrit as yn chengey screeut. As sy Vritaan, ta boirey er ve ayn rish keeadyn dy vleeantyn mychione fo-ghlaraghyn. Ec yn un cheayrt, foddee dy vel 'boirey' yn fockle neu-chiart er y fa dy vel fo ghlaraghyn berchaghey chengey dy mennick.
|
|
Va Mannin ro veg son fo-ghlaraghyn kiart dy heet rish. Agh son shickyrys ta sorchyn anchasley jeh'n Ghaelg ayn: Gaelg Phillips sy chiaghtoo eash jeig, Gaelg y Vible sy hoghtoo eash jeig, as Gaelg ny loayrtee dooghyssagh s'jerree, myr sampleyryn. Cre'n sorch dy Ghaelg lhisagh ny Manninee (as sleih elley) gynsaghey? Gaelg y Vible, ny Gaelg ny loayrtee dooghyssagh? Lhisagh shin cur geill da fyrrynid ny bwoirrynid ny fockleyn Gaelgagh? Lhisagh ny Manninee prowal yn chengey oc y chadjiney? (er nonney, prowal dy chadjiney yn chengey oc?).
|
|
T'eh jeeaghyn dy bare da Manninee shaghney eab erbee dy ghra 'Shoh yn Ghaelg Oikoil as ta red erbee elley neu chiart'. Gyn ourys erbee ta sleih ayns feme jeh coyrle as stiurey, agh stiurey meeley yn stiurey share. As er y fa dy vel sleih loayrt Gaelg as prowal dy loayrt ee, ta sorch dy Ghaelg loayrit ta cadjinit goaill toshiaght dy heet rish. Shoh Gaelg ta mestey Gaelg y Vible as Gaelg ny loayrtee dooghyssagh. Yn red ta Mannin ayns feme jeh, shen Gaelg screeut ta cadjinit er aght meen. Ta shen dy ghra, ta'n Ghaelg ayns feme jeh lioar-laue mychione yn chengey ta gra 'Ta shoh mie dy liooar, as ta shen mie dy liooar, agh cha nel shen ro vie'. Sy chooish shoh, ta mee cheet er reddyn goll rish 'Raad ny Ben-Rein' ny 'Raad y Ven Rein', cha nee reddyn ta dy baghtal kiart ny neu-chiart.
|
|
Ta ny Manninee er ve aighoil dy scapail veih red erbee goll rish y caggey baasoil ta goll er sy Chorn eddyr possanyn dy 'leih mychione yn aght-screeuee jeh'n chengey ayns shid. Va skeealyn goll mygeayrt dy row sleih sy Chorn baggyrt marroo sleih elley kyndagh rish arganeys mychione yn aght-screeuee! Shimmey keayrt ta sleih goaill ny smoo soylley ass lheid yn arganeys na ass obbyr fondagh, agh shen cliaghtey sheelnaue.
|
|
Raad ta scoltaghyn eddyr feallagh kyndagh rish fo-ghlaraghyn, foddee yn radio as yn chellveeish tayrn possanyn scarrit ry-cheilley. Ta'n chellveeish jannoo shoh ayns Bretin as ta Raidio na Gaeltachta jannoo yn red cheddin ayns Nerin. S'cosoyllagh dy bee shoh taghyrt ayns Nalbin nish as claareyn chellveeish ayns Gàidhlig bishaghey.
|
|
Orree Crennell
|
|