Caggaghyn Chellveeish
|
|
Ayns yn aigney jeh peiagh erbee ta resoonagh, ta Teilifis na Gaeilge (TnaG) speeideilagh dy liooar. Shoh yn shirveish-chellveeish ayns Yernish va currit er bun ec y reiltys Yernagh er y gherrid. Agh, myr veagh oo smooinaghtyn, ta sleih ennagh ayns Nerin noi'n stashoon noa. 'T'eh costal rouyr as cha nel monney sleih jeeaghyn er', t’ad gaccan. Son y chooid smoo, myr veagh oo smooinaghtyn reesht, y sleih ta gaccan nish, cha row ad laccal y stashoon er chor erbee. Kuse jeu, shen sleih ta coontey Yernish dy ve marroo as by vie lhieu ve 'eddyrashoonagh', ta shen dy ghra, Baarlagh ny lomarcan.
|
|
S'mirrilagh dy vel TnaG ayn. Begin caggey liauyr 'yannoo dy chur eh er bun. Goll rish ny partanyn Manninagh, va Gaeilgeoiri ennagh slane noi cur stashoon Yernish er bun. Ren reiltyssyn Yernagh girree seose as tuittym sheese kyndagh rish scammyltyn anchasley as oddagh y treealtys dy chur TnaG fo raad er ve caillit ec traa erbee. Agh, bwooise da Jee, cha row y treealtys marrooit as haink TnaG rish.
|
|
Tra va TnaG fo raad, v'eh cur yn olk er paart jeh’n lught-jeeaghyn liorish ymskeaylley recortyssyn jeh gammanyn Gaelagh classicagh. Va shoh tayrn ram sleih elley dy yeeaghyn er y stashoon, agh va Yernisheyryn ennagh gaccan nagh row y lheid cooie da stashoon Yernish. Shoh cooish va’n Irish Times glackey dy hoie er TnaG, gaccan dy vel y stashoon noa' costal ass tow se as failleil dy cosney lught-jeeaghyn ta mooar dy liooar' - er-lhimmey jeusyn ta jeeaghyn er ny gammanyn classicagh ('red neu-chooie').
|
|
Myr t’eh eginit jannoo mennick dy liooar, ren Cathal Goan, fer-toshee TnaG, fendeil y stashoon dy mie. Hoilshee eh dy dooar TnaG mysh jeih millioon punt dy jeeragh veih'n reiltys Yernagh son 1998. Chammah as shen, ta TnaG geddyn mysh shey ny shiaght millioon punt voish Raidio Teilifs Eireann. Va ny earrooyn shoh reaghit kuse dy vleeantyn er dy henney as, ec traa shen, cha row TnaG kiarail ymskeaylley agh son daa oor gagh laa. Ta TnaG er nyannoo cho mie lesh yn argid oc as dy vel ad gymskeaylley ayns Yernish son kiare oor dy lieh gagh laa nish, lesh kiare gys shey oor ny smoo gagh laa ayns Baarle, gyn geddyn tooilley argid veih'n reiltys.
|
|
Skimmee undinagh TnaG, shen jeih persoonyn as feed ta goaill ymmyd jeh chagnoaylleeaght ta thalk-noa. As, feiy Nerin, ta tree cheead kiartey er nyn groo, ta sleih aeg lesh schleighyn leaghar er ngeddyn caa dy ghoaill ymmyd jeh ny schleighyn shen as ta TnaG er chosney aundyryn eddyrashoonagh son ny claareyn t’eh eh nyannoo. Ta Cathal Goan gra dy vel eh stiurey'n stashoon-chellveeish smoo fondagh ayns cooishyn-argidys sy teihll. As t’eh gyindys vel 'costal ass towse' aght sleetchagh dy ghra 'ny jean ceau veg er chellveeish ayns Yernish'?
|
|
Ayns Pobblaght Nerin, ta nane sy cheead jeh'n lught-jeeaghyn chellveeish jeeaghyn er TnaG ec traa-mullee. Shoh mysh yn earroo cheddin as adsyn ta jeeaghyn er Sky News as t'eh ny smoo na adsyn ta jeeaghyn er MTV ny Eurosport.
|
|
Shoh stashoonyn nagh vel cooney monney lesh bea sheshoil (social), bea chultooroil ny bea-argidys ayns Nerin er chor erbee. As cha nod jeih as feed sy cheead jeh ny cummaltee fakin TnaG noadyr. Son shickyrys, ta Cathal Goan gra, yn earroo jeusyn ta jeeaghyn er TnaG, t’eh injil casley rish ny earrooyn ta jeeaghyn er claareyn veih stashoonyn mooarey va currit er bun bleeantyn er dy henney. Agh shegin da gagh stashoon noa jannoo caggey dy chosney lughtyn-jeeaghyn. Ayns y Vretin Vooar, ta Ammyr Queig (Channel 5) er roshtyn 3.5 sy cheead lesh doilleeid mooar. Shoh stashoon ta gymskeaylley ayns Baarle rish sleih Baarlagh.
|
|
Ta caarjyn elley ec TnaG, y politickeyr Maire Geoghegan-Quinn ny mast’oc. T'ee goaill moyrn dy ghra dy row ish y chied shirveishagh-reiltys dy reaghey (ayns 1992) cur er bun stashoon Yernish. Ta sleih dy liooar ayn, t'ee gra, ta gra dy vel TnaG costal argid mooar as, ansherbee, cha nel Yernish ec monney sleih. Ta'n daa red shoh aggairagh - ta Sianel Pedwar (yn chirveish-chellveeish ayns Bretnish) costal mysh £80 millioon gagh blein cosoyllit rish £16 millioon son TnaG. As, coardail rish towse va jeant ayns 1996, ta 41 persoon sy cheead ayns Pobblaght Nerin gra dy vel Yernish oc. Cha nel claareyn TnaG goll er jannoo nyn lomarcan son sleih ta flaaoil ayns Yernish. Va TnaG currit er bun dy vooadaghey'n earroo jeusyn ta loayrt Yernish: ta fo-heidyllyn ec y chooid smoo jeh ny claareyn.
|
|
Ta Geoghegan-Quinn smooinaghtyn nagh vel eh ny red olk dy vel claareyn ennagh veih TnaG ayns Baarle. Ta shoh tayrn sleih gys y stashoon, t'ee gra. Ta Geoghegan-Quinn guee er colughtyn-chellveeish, colughtyn-caabyl as sleih ta clou fys mychione claareyn-chellveeish dy chooney lesh TnaG sy tract ry-heet. Bee dussanyn dy h-ammyryn-chellveeish ry-gheddyn kyndagh rish chaghnoaylleeaght bun-earrooagh (digital technology). Ta’n gaue ayn dy bee ny chied crammanyn kinjagh currit da stashoonyn RTE as BBC as bee TnaG kiart heese y list, dyn monney geill currit da. Ta Geoghegan-Quinn shirrey er sleih dy chur TnaG faggys da mullagh y list dy chur fys da'n lught-jeeaghyn dy vel eh ayn, as dy chur fys daue mychione ny claareyn ayns Yernish.
|
|
Erskyn ooilley, ta Geoghegan-Quinn gra dy vel TnaG son y sheeloghe shoh cheet ayns Nerin. Reddyn ta boirey orryms, shen y faghtys (campaign) ta gra dy nhegin da TnaG 'sauail yn chengey Yernagh' as yn eab dy chosney lught-jeeaghyn smoo dy ghra dy vel TnaG 'speeideilagh'. Lesh y lheid jeh Rupert Murdoch prowal dy reill harrish y seihll, bee ny noidyn jeh TnaG kinjagh gobbal dy vel e lught-jeeaghyn mooar dy liooar. As cuin vees ny noidyn jeh Yernish dy bragh arryltagh dy ghra dy vel ee 'er ny sauail?' Tra vees elephantyn getlagh, foddee.
|
|
Orree Crennell
|
|
|
On any reasonable terms, the Irish language television station, Teilifis na Gaeilge, has made an excellent start. By definition, it will be impossible to silence all its critics, especially those who want the language dead and buried.
|